Eusko Jaurlaritzak eta Arabako, Bizkaiko eta Gipuzkoako foru-aldundiek Euskal Nekazaritza Sektorearen Belaunaldi Erreleborako Estrategia Integral berria aurkeztu dute. Estrategia horrek 25 milioi euroko aurrekontu bateratua izango du datozen hiru urteetarako, eta hamar urteko epea izango du. Aurreikuspenen arabera, 1.250 gazte sartuko dira sektorean.
Planaren ardatza dimentsio ekonomiko errentagarria duten 1.500 nekazaritza-ustiategi dira, eta ustiategien titularrak erretiratuta edo erretirotik gertu daude. Kalkuluen arabera, 750 inguruk ez dute errelebo identifikaturik, eta horrek arriskuan jartzen du epe labur eta ertainean jarraitzea. Ustiategi horiek dira jarduteko lehentasunezko gunea.
Nekazaritzaren sektorean belaunaldien arteko erreleboa lehentasunezko arazoa da Europan, estatuan eta eskualdean. Europako Batzordeak erronka horretan sakontzeko eskatu die estatu kideei, nekazaritzako elikagaien sektorearen iraunkortasunean, landa-garapenean eta lurralde-orekan duen eragin kritikoa kontuan hartuta. 2020ko Nekazaritza Zentsuaren arabera, Euskadin, nekazaritza-ustiategien titularren % 30,6k 65 urte baino gehiago ditu, eta % 10ek soilik ditu 40 urte baino gutxiago.
PREMISAK
Kontuan izan behar da azken Nekazaritza Zentsua 2020ko irailaren 30ean egin zela eta erretiroa hartzeko gutxieneko adina handituz doala. Txosten horretarako, erretirorako 65 urte hartuko ditugu erreferentziatzat. 65 urteko erreferentziaren arabera, erretiroa hartzeko gutxieneko adin gisa, kontuan hartu behar dira ustiategien titularrak 2020ko nekazaritza-zentsuaren datan 56 urte edo gehiago izatea, hau da, erretiro-egoeran egotea edo hurrengo 5 urteetan erretiratuko direla. Egun horretatik gorako ustiategiko buru guztiek izan dezakete txandaren bat edo behar izan dezakete.
Azterlan honetan kontuan hartu den hurrengo aldagaia dimentsio ekonomikoa da. Horretarako, produkzio estandarra hartu da erreferentziatzat. Ekoizpen estandarra ustiategi bateko produktu nagusiaren edo nagusien eta bigarren mailako produktuaren edo produktuen balioaren batura da. Hau da, ez da saldu daitekeen produkzioarekin nahastu behar, hau da, ustiategiaren ekoizpen-potentzialaren balorazio teorikoarekin. Irizpide horren arabera, ustiategiak hainbat taldetan sailkatu dira, eta estrategia honen xedea 25.000 eurotik gorako dimentsioa dutenak dira. Horrek 3.364 ustiategi uzten dizkigu gutxienez baldintza hori betetzen dutenak, 1.834 Araban, 830 Gipuzkoan eta 700 Bizkaian.
Nekazaritza-zentsua sortzeko txandari eta zentsua egiteko datari dagokienez (2020), azterlan honetan ustiategiak hiru kategoriatan banatuko dira:
• Jardunean dauden titularrak: Nekazaritza Zentsua egin zenean 56 urte baino gutxiago zituzten titularrak.
• Datozen 5 urteetan erretiroa hartuko duten titularrak: titulares entre 56 y 61 años.
• Jubilatuak: 2020an 61 urte baino gehiago zituzten guztiak.
"Hurrengo erretiroa" eta "erretiratua" atalen barruan, lehentasunezko eta premiazkoagoak diren neurriak har ditzaketen bi atalak baitira, 1.482 ustiategi "bideragarri" izango genituzke, titularrak erretiratuta edo erretirotik gertu dituztenak, eta horietatik 705ek ez dute belaunaldi-erreleborik. Horiez gain, erreleborik gabeko 59 ustiategi daude, eta horien titularrek jarduera eteteko asmoa dute, erretirotik gertu egon ez arren. Eta beste 700, errelebo potentziala duten arren, GAZTENEK programara bildu edo ustiategi berri bat sor dezaketenak, hau da, estrategia honen helburu diren 1.500 ustiategi.
Ekoizpen-orientazioari dagokionez, behi-, ardi- eta ahuntz-azienden ustiategiak dira kalteberenak belaunaldi-erreleborik ezaren aurrean, eta datozen 5 urteetan erretiratuta dauden edo erretiroa hartuko duten ustiategien guztizko kopuruaren aurrean. Orientazio horren atzetik, labore estentsiboen ustiategiak eta baratze-ustiategiak daude, eta, gainera, zaharrenetako bi dira.
Lurraldeka, Araban labore estentsiboen eta mahastizaintzako ustiategiek dute etorkizun konprometituagoa belaunaldi-ordezkapenari dagokionez.
Gipuzkoan, ardien sektoreak du erreleboa aurkitzeko zailtasun handiena.
Bizkaian, Gipuzkoan bezala, balio absolututan baratzezaintza da kaltetuena, baina egia da ardien eta behien azpisektoreak ia maila berean daudela.
AURREIKUSITAKO ERAGINA
1. Nekazaritza-sektorean sartu berri direnen kopurua, urteka. Helmuga: 125 gazte/urtean. Hurrengo 10 urteetan 1.250 langile sartu dira.
2. Txandakako ustiategien ehunekoa
Belaunaldi-erreleboa behar duten ustiategi guztietatik gazteak sartu dituzten Euskadiko nekazaritza-ustiategien proportzioa. Xedea: ≥ % 85.
3. Ustiategietako titularren batez besteko adina: Nekazaritzako titularren batez besteko adina pixkanaka murriztea Euskadin.
4. Gazteek kudeatutako nekazaritza-azalera erabilgarria (NAE): titular berriek kudeatutako hektareen gehikuntza.
LAN ARLOAK
Estrategia zortzi lan-arloren inguruan antolatzen da:
1. Arau-esparrua: Indarrean dagoen legeria berrikustea eta egokitzea.
2. Euskal nekazaritza-sektorearen balioespena: Sektorearen gizarte-, ingurumen- eta ekonomia-aintzatespena areagotzea.
3. Gazteak sektorera hurbiltzea. Haien interesa eta hurbilketa aktiboa sustatzea.
4. Txanda-beharra duten nekazaritza-ustiategietarako sarbidea: Txandarik gabeko ustiategi bideragarrien trantsizioa erraztea.
5. Gazteak kokatzeko prozesua: nekazari berrientzako hasierako faseak sinplifikatzea eta egituratzea.
6. Instalatutako gazteek finantzazioa eskuratzea: Instalatzen diren gazteentzako finantza-baliabide egokiak bermatzea.
7. Prestakuntza eta aholkularitza: Gaitasun teknikoak eta enpresarialak hobetzea.
8. Bizi-kalitatea: Landa-ingurunean pertsonen ongizatea eta iraunkortasuna sustatzea.
Aurreko lan-arloetan aurreikusten diren 22 jarduketen artean, honako hauek nabarmentzen dira, besteak beste:
• Ustiategien titularrentzako laguntza bat abian jartzea, ustiategia gazteei lagatzeko, ondoren eskuratu ahal izateko.
• Gaztearen kontratazioa ordaintzeko laguntza: 17.000 €/urte
• Gehienezko aldia: bi urte
• Egonaldi praktikoak + Nekazaritzako Erasmus (gure antzeko egitura duten ustiategietako esperientziak beste autonomia-erkidego batzuetan edo atzerrian).
• Foru Aldundi bakoitzean bitartekaritza-bulego bat ezartzea (arduradunarekin), helburuko ustiategiak (diagnostikoa) belaunaldi-erreleborik gabe biltzeko interesa duten gazteekin bat egiteko.
• GAZTENEK prozedura berrikustea.
• BELAUNALDIEN ARTEKO ERRELEBOA sustatzeko laguntza ustiategiaren kudeaketa jabetza- edo errentamendu-kontratu bidez (epe luzera) gazteei lagatzen dieten ustiategien titularrentzat, ustiategien bitartekotza-bulegoen bidez.
• SENDOTU tresna aktibatzea, finantza-erakundeen aurrean gazteentzako maileguak abalatzeko instalazioaren lehen urteetan.
GOBERNANTZA
Gobernantza-eredua Eusko Jaurlaritzaren eta foru-aldundien artean partekatuko da, erakunde bakoitzaren eskumen espezifikoak kontuan hartuta.
Eusko Jaurlaritzaren erantzukizunak:
• Belaunaldien arteko Erreleborako Estrategia lantzea, partekatutako esparru-dokumentu gisa.
• Sendotu finantza-tresna garatzea eta babestea, gazteak errazago jar daitezen.
• Nekazaritza-sektorearen sentsibilizazio- eta balorizazio-kanpainak diseinatzea eta gauzatzea.
• Nekazaritzako proba-guneen koordinazioa (test-espazioak).
• Ustiategiak eskualdatzeko laguntza, belaunaldien arteko erreleboa bultzatzeko.
• Prestakuntza arautua eta transferentzia teknologikoa hobetzea
• Landa-ingurunean bizi-kalitatea hobetzen laguntzea (LEADER estrategia).
Foru-aldundien erantzukizunak:
• Belaunaldi-erreleborik gabeko ustiategi bideragarrien diagnostikoa eta zehaztapena.
• Bitartekaritzako bulegoak eta datu-baseak inplementatzea, sartzen diren eta irteten diren ustiategiak konektatzeko.
• Nekazaritza-lurrak eskuratzeko tresnak kudeatzea.
• GAZTENEK instalazio-programa eta sartzeko laguntzak eta inbertsioak kudeatzea.
• Txandak sustatzeko testak eta laguntzak kudeatzea.
• Neurri fiskalen hobekuntzak aztertzea.