Trantsizio energetikoa da, zalantzarik gabe, mundu mailan dugun erronka nagusietako bat. Klima-aldaketak, erregai fosilak erretzeari zuzenean lotutako fenomenoak, nabarmen eta presaz aurrera egin dezan geldiarazteko beharra, agindu kolektiboa da, eta, nolanahi ere, erronka are zabalago batean txertatzen da: trantsizio ekosozial justu batean aurrera egitea, gaur egun gizartea eta bizitza modu hegemonikoan antolatzen diren parametro ekonomiko, sozial, politiko eta ekologikoen multzoa modu integralean zalantzan jarri eta eraldatuko duena. Kapitalismo gero eta ustiatzaile eta desjabetzaile baten inguruan instituzionalizatutako gizarte-ordenaren inguruan egituratutako parametroak, eta, gainera, sortu duen akats multiorganikoa gainditzeko gai ez direnak.

Egileak: Gonzalo Fernández Ortiz de Zárate eta Juan Hernández Zubizarreta [Observatorio de Multinacionales en América Latina (OMAL) – Paz con Dignidad]

Trantsizio energetikoa, beraz, beharrezko baldintza da, baina ez nahikoa, trantsizio ekosozialeko ezinbesteko horizontearen barruan. Erronka horrek gordintasun osoa erakusten du, urrutirago joan gabe, Euskal Herrian –bereziki, Euskal Autonomia Erkidegoan–, kanpoarekiko ( %87) eta erregai fosilekiko ( %77) mendekotasun handia duen matrize energetikoa baitu. Tamalez, ezkerreko euskal mugimendu sozialen artean trantsizio energetikoari buruz dagoen eztabaidak, gure ustez, elkarri lotutako bi ezaugarri ditu, eta horiek gainditzeak gatazka politikoa indartzen eta zabaltzen lagunduko luke, hain estrategikoa den eremu honetan.

«Tamalez, ezkerreko euskal mugimendu sozialen artean trantsizio energetikoari buruzko eztabaidak bi ezaugarri ditu, gure ustez (...) Alde batetik, badirudi eztabaida eskala eta inbertsio-bolumen jakin bateko proiektu berriztagarrien inguruko dikotomia soil batera murrizten dela. Bestetik, dikotomia horri buruzko diskurtso-tonua gero eta bronkoa da, eta horrek arrakalak sakontzen ditu eta desberdintasun guztiak gaindiezin bihurtzen ditu»

Alde batetik, badirudi eztabaida eskala eta inbertsio-bolumen jakin bateko proiektu berriztagarrien inguruko dikotomia soil batera murrizten dela. Bestetik, dikotomia horri buruzko diskurtso-tonua gero eta kaskarragoa da, eta horrek arrakalak sakontzen ditu eta desberdintasun guztiak gaindiezin bihurtzen ditu. Bi dinamika horiek ez dira gure herriarentzat esklusiboak –alderantziz, Ebrotik hegoalderako eztabaida askoz ere bortitzagoa da–, baina bai modu kezkagarrian definitzen dutela eztabaidaren funtsa eta forma.

Edukien sinplifikazio dikotomikoari dagokionez, badirudi jarrerak bi baino ez direla. Alde batetik, proiektu berriztagarri jakin batzuen premiazko garapena lehenesten dutenak daude, erregai fosilen kontsumoa ordezteko bide gisa, eta, horrela, deskarbonizazioa funtsezko erronka gisa laguntzen dute. Normalean marra gorrien kategoria hartzen ez duten baldintza jakin batzuei lotutako apustua izango litzateke, adibidez: lurraldearen plangintza- eta antolamendu-maila erlatiboa, erakunde publikoek prozesua sustatzeko eta antolatzeko rol handiagoa bultzatzea, edo inpaktu kaltegarri batzuk arintzeko formulak. Nolanahi ere, enpresak prozesuan duen protagonismoa aldagai esplizituagoa edo ez hain esplizitua baina zalantzarik gabekoa bihurtzen da, kasurik onenean, trantsizioaren norabidea interes kolektiborantz bideratuko luketen aliantza publiko-pribatuek baldintzatuta.

Beste aldetik, honako hauek egongo lirateke: gero eta handiagoa den desjabetze korporatiboaren eta komunaren suntsipenaren aurrean lurraldea defendatzearen paradigmatik abiatuta, beherapena lehenesten duen trantsizio energetikoa planteatzen dutenak, agentzia komunitarioa eta soziala, bai eta tokiko alternatibak lehentasunez garatzea ere, hala nola energia-komunitateak, autokontsumoa, hiriguneetan eta degradatuetan ekimenak lehentasunez ezartzea, teknologia apalak eta ingurunera egokituak bultzatzea. Premisa horren arabera, jarrera orokor bati eutsiko litzaioke: megarrenobagarriei aurka egingo litzaieke trantsiziorako tresna gisa, eta kontzeptu horren barruan, hasiera batean, hiperteknologizatutzat jotako ekimenen multzoa sartuko litzateke.

Hala ere, nolabaiteko zehaztugabetasuna ikusten da kontzeptu horrek eskala eta inbertsio-bolumen jakin bateko ekimen oro baztertzen ote duen ─planteamendu horrek gero eta posizio handiagoak hartzen ditu dikotomiaren barruan, komunikabideetan behinik behin─, edo soilik megaproiektu korporatiboak definitzen dituzten ekimenak. Hau da, enpresa handiek gidatutako proiektuak dira. Proiektu horien helburu nagusia irabazia maximizatzea da, eta, ondorioz, haien ekoizpenak esportaziorako joera handiagoa du tokiko beharrak asetzeko baino, kontrol publiko-korporatibo zorrotzeko interkonexio-sistema handien arabera.

Proiektu berriztagarriei baiezkoa edo ezezkoa ematearen arteko dikotomia sinplifikatu horren berezko deribatua tonu hutsal, sutsu eta are etorkorraren garapena da –ustezko talaia politiko eta teknikoetatik–, zeinak ez baitu eskapatzen kontrako jarreraren kategorizazio esentzializatuetan, neurri handiagoan edo txikiagoan goratzen dituztenak aurkari politiko bihurtuz —baita etsaiak ere—, eta ez eraikitzeke dagoen subjektu baten zati bat.

«Azken batean, gurpil zoro batean gaude: posizio bakoitza sostengatzen duten marko teoriko-politikoen araberako trantsizio energetikorako tresnei buruzko eztabaida sinplifikatua, posizio horiek lotzen dituen zarata mediatiko batek elikatua. Emaitza eztabaida pobrea da, gatazka politiko lohitua, eraikuntza kolektiboko ikuspegi oro deuseztatzen den bitartean»

Kolapsistak eta erretardistak, infantilismoaren salaketak eta fosilaren eta berriztagarriaren arteko bandoa aukeratzera deitutakoak ugariak dira lehen posizioa hartzen dutenen artean; bigarrenek, berriz, gehiegizko pragmatismoan eta elite politiko eta ekonomikoekiko besarkadan jartzen dute arreta, praktikan kapitalismo berde olibaren eta digitalaren aldeko defentsa ofizialetik gehiegi aldenduko ez liratekeen jarrera paktisten aurrerapenaren adibide izango litzatekeena.

Azken batean, gurpil zoro batean gaude: posizio bakoitza sostengatzen duten marko teoriko-politikoen araberako trantsizio energetikorako tresnei buruzko eztabaida sinplifikatua, posizio horiek lotzen dituen zarata mediatiko batek elikatua. Emaitza eztabaida pobre bat da, gatazka politiko lodi bat, eraikuntza kolektiboko ikuspegi oro deuseztatzen den bitartean.

Artikulu honen helburua da, hain zuzen ere, esparru hori gainditzeko ahaleginekin bat egitea, hain estrategikoa den gai honetan eztabaida aberasteko. Ez da ariketa naif-a, eztabaida biziaren intentsitatea murriztu nahi duena. Era berean, ez gara saiatu bi deabru hipotetikoren arteko enkistamendua askatzen, beren posizioan tematuta eta elkarrizketarako inolako borondaterik gabe, erdigune distantziakide batean kokatuz eta sintesi askatzaile bat eskainiz, aipatutako dikotomia gatazkarik gabe konponduko lukeena.

Ez dugu jarrera distantziakiderik dikotomia horren inguruan — gure azken liburuan azaldu dugu —, eta ez diogu ihes egiten jokoan asko dugun eztabaida baten beharrezko gogortasunari. Hala ere, erori den putzu estu eta ilunetik ateratzeak oinarri konplexuagoetatik aireztatzen eta eraldatzen lagunduko digula uste dugu. Horrek aukera emango digu energia-trantsizio justu baten zer, zenbat, zertarako, nor eta nola osoki aurre egiteko aukera posible eta aldagai guztiak mahai gainean jartzeko, eta, horrela, herri-mugimenduaren muskulua indartzeko.

Hipotesi honetatik abiatzen gara: trantsizio energetikoari buruzko eztabaida nagusitzen duten jarrera sinplifikatuak existitzen dira, bai, eta polo erakargarri gisa jokatzen dute. Hala ere, horiek ez dira nahitaez gehiengoa ezkerreko herri-oinarrien artean — beren sinpletasunik lotsagabeenean behintzat —, nahiz eta nagusitasun mediatikoa izan: eztabaida politiko bakoitzean abiapuntu horiek elikatzen dituzten ñabardura asko egoteaz gain, dikotomiaren nagusitasunak ere aukera alternatiboen ikuspegia ezkutatzen du eztabaida orokorretik baztertzen direla diruditen baina trantsizio energetikoari aurre egiteko estrategikoak diren aldagaien arabera.

Beraz, eztabaida zabal, integral, gogor eta zintzoaren aldeko apustua egiten dugu. Bakoitzak dituen indarguneak eta ahuleziak erakutsi behar ditu, aldagai-multzo artikulatu batean oinarrituta. Aldagaiek agenda (aurrera egiteko horizontea), trantsizioaren protagonista izango litzatekeen subjektua edo subjektuak, estrategia politikoa (praktikan definituko duena nola lotu agenda eta subjektua, oraina eta etorkizuna), premisa jakinen araberako lehentasunezko tresnak eta hori guztia analisi kritikoko gutxieneko esparru partekatuen arabera.

«Ildo horretan, zortzi aldagaiko esparru bat proposatzen dugu, gure ustez Euskal Herriko trantsizio energetikoari buruzko eztabaidaren parametroak definitu beharko lituzketenak (eta egokitzat jotzen den lekuetan)»

Ildo horretan, zortzi aldagaiko esparru bat proposatzen dugu, gure ustez Euskal Herriko trantsizio energetikoari buruzko eztabaidaren parametroak definitu beharko lituzketenak (eta egokitzat jotzen den lekuetan). Aldagai horiei emandako erantzun integralek eztabaida gardenagoa egiten lagunduko lukete —bakoitzaren argiekin eta itzalekin, elementu estrategikoak alde batera utzi gabe—, konplexuagoa eta, horregatik, agian zuhurragoa.

Jarraian, lehenetsitako aldagaiak azalduko dira, eta azalpen labur bakoitzaren amaieran ideia-indar bat eta eztabaidarako gida-galdera batzuk nabarmenduko dira. Saiatu gara, testuaren espirituarekin bat etorriz, ez hainbeste geure ikuspegia erakusten, baizik eta trantsizio energetikoaren inguruko gatazka politikoaren parte izan behar duten elementuak adierazten.

1. Matrize energetikoaren izaera: hegemonia fosila, beherapena, elektrifikazioa

Egungo energia-matrizearen izaera oinarrizko elementua da trantsizioaren erronkari aurre egiteko orduan. Oro har, % 75-80 erregai fosiletan (petrolioa, gasa eta ikatza, batez ere garraioan eta industrian) oinarritutako azken kontsumoak definitzen du, eta gainerako ehunekoa elektrizitate moduan bideratzen da, bide berriztagarrietatik zein fosiletatik ekoitzita.

Euskal Herrian, hasieran adierazi dugun bezala, mendekotasun fosila % 87koa da —petrolio-ontzi eta metano-ontzi askoren bidez inportatutako energia—, eta elektrizitate-kontsumoa iturri berriztagarrietatik soilik % 23koa da. EAEren kasua bereziki deigarria da, azken horiek % 6 inguru baitira, eta % 18raino igotzen da lurraldean sortutako energia bakarrik kontuan hartzen badugu.

Oinarri horretatik abiatuta, eta erregai fosilak kontsumitzeari uzteko helburua konpromiso partekatu eta irmoa dela onartzen badugu, bai eta iturri energetiko hegemoniko gisa elektrifikazio berriztagarriaren bidezidorretatik aurrera egitea ere, matrizearen egungo konposiziotik eratorritako trantsizio-horizontea laburpen batean koka daiteke, energiaren eta materialen kontsumoaren beherakada nabarmen bat elektrifikazioaren aurrerapen batekin lotzen duena. Gero, zein agenda, estrategia eta tresnaren arabera aztertu beharko da, industria eta garraioa bezalako funtsezko sektoreak azpimarratuz, bai eta bereziki jasanezinak diren fluxuak ere, hala nola izaera globalekoak.

Premisa horren arabera, zein izango litzateke ekologikoki beharrezkoa eta sozialki legitimatua den jaitsiera-eskala? Euskadiko matrize ekonomiko eta sozialeko zein sektoretan aplikatuko litzateke lehentasunez? Zeintzuk izango lirateke ezarritako helburuetan aurrera egiteko beharrezko eraldaketak? Eta langile-klasearen interesak arintzeko eta defendatzeko estrategiak? Zenbat handitu behar da elektrifikazio-esparrua eta zertarako? Nork eta nola egingo luke?

2. Energia berriztagarrien izaera: fluxua, aldizkakotasuna, irismena, sistema

Stock-energien ezaugarriak (erregai fosilak) eta fluxu-energiak (berriztagarriak) desberdinak dira. Lehenengoek aparteko gaitasunak dituzte dentsitate energetikoari, erabilera-kadentziari, egonkortasunari, garraiagarritasunari eta abarri dagokienez. Mota guztietako nodoen nazioarteko interkonexioan oinarritutako kapitalismo globalizatuak ezinezkoa zirudien matrize energetiko fosilaren nagusitasunik gabe.

Bigarrenek dentsitate energetiko txikiagoa dute, elikatzen dituen fluxuak jarduten duenean bakarrik sortzen dira (agerikoa eguzkiaren eta haizearen kasuan) eta, ondorioz, haien egonkortasuna eta iragazkortasuna txikiagoa denean, energia hidraulikoaren eta geotermikoaren kasuan izan ezik. Gainera, egungo garapen teknologikoaren arabera, azpiegitura berriztagarri hegemonikoak mineral metalikoen eta energia fosilaren erabilera nabarmena du bere eraikuntzan.

Hortik abiatuta, elektrifikazio berriztagarriaren aurrerapen bat nazioarteko interkonexio handietara baino transmisio-sistema lokalizatuagoetara eta hurbilekoagoetara hobeto egokituko litzatekeela dirudi. Nolanahi ere, sistema orokorra egonkortzaileen arabera sakonki eraldatzea, penintsulako itzalaldiak agerian utzi duen bezala. Era berean, meatze-muga zabaltzea —bai herrialde periferikoetan, bai zentraletan, modu asimetrikoan bada ere— elektrifikazioaren aurrerapenaren ondorio natural gisa ikusten da.

Zein sistema elektrikoko eskala egokitzen da hobekien Euskal Herriko beherapen- eta elektrifikazio-horizontera? Zer eraldaketa behar dira transmisio-azpiegituran, indarrean dagoen estatu-esparrutik eta gure lurraldean zeharreko Europa mailako interkonexioari emandako babes ofizial esplizitutik abiatuta? Onargarria al da gure lurraldetik kanpo dagoen meatze-muga zabaltzea? Zenbateraino eta zer baldintzatan?

3. Testuinguru globala: kapitalismoaren krisi multidimentsionala

Erronka globalak anitzak eta elkarren mendekoak dira. Ez dirudi posible denik —eta ez da zintzoa analitikoki eta politikoki— aldagai eta helburu jakin batzuk isolatzea edozein trantsizio-prozesutarako joera indartsuak zehazten dituzten dimentsio anitzetatik.

«Kapitalismoaren inguruan sortutako sistemaren akats multiorganiko batean bizi garela onartu behar dugu»

Onartu behar dugu kapitalismoaren inguruan sortutako sistemaren akats multiorganiko batean bizi garela, geldialdi ekonomiko sekularrean eta maila globalean gehiegizko ekoizpen-ahalmenean nabarmentzen dena; zorraren, bankuen eta era guztietako zor-eztanda berriekin mehatxatzen duen finantzarizazio baten sendotzean; muga biofisikoak gainditzeko arrisku nabarian, bereziki klima-aldaketa, biodibertsitatearen galera edo energia-iturri eta material kritiko batzuen joera- eta erlazio-agortzea nabarmenduz; demokrazia liberalaren krisian, batez ere jarrera erreakzionarioetatik akuilatua; bigarren mundu gerraz geroztik indarrean dagoen gobernantza eta arkitektura aldeaniztunaren agonian; eta, jakina, bizitza gero eta prekarizatuagoen eta jasanezinagoen ugalketa-krisi nabarmenean.

Baina, gainera, gatazka politikoa hiru aldagaik zeharkatzen dute, eta ezin ditugu alde batera utzi. Bata, botere korporatibo zorrotz eta autoritarioaren hegemonia gero eta handiagoa, balio-kate ekonomiko globalen gaineko hegemonia inposatzeaz gain, esparru politikoaren eta kulturalaren protagonista ere bada, zuzenean edo zeharka. Horrela, historian inoiz ikusi ez den kapitalaren kontzentrazioan eta zentralizazioan gaude, inbertsiorako megafondoen, big tech delakoen, energetika handien eta beren agenda eta interesak beste edozein kontsiderazioren gainetik ezartzen dituzten konplexu sekuritario-militarraren egituraketan adibide gisa.

Bi, testuinguru nahasiak eragindako gatazka geopolitiko eta sozial gero eta handiagoak. Eta hiru, nazioarteko gatazken zurrunbilo oso arriskutsutik haratago doan gerra-erregimena planeta mailan finkatzea, nazioarteko harremanetarako zein barne-politikarako funtsezko printzipio gisa lagun-etsai logika ezarriz.

Bidezko trantsizio ekosozialeko edozein prozesuren azken helburua statu quo hori gainditzea izan behar da, gako emantzipatzaileetatik abiatuta. Nolanahi ere, trantsizio energetikoa ezin da isolatu edozein ikuspegi politiko zeharkatzen duten aldagai-multzo horretatik guztitik.

«Historian inoiz ikusi ez den kapitalaren kontzentrazioan eta zentralizazioan gaude, inbertsiorako megafondoen, big tech delakoen, energetika handien eta beren agenda eta interesak beste edozein kontsiderazioren gainetik ezartzen dituzten konplexu sekuritario-militarraren egituraketan adibide gisa»

Trantsizioko zein ikuspegik du eragin handiena Euskal Herritik sistemaren akats multiorganikoa gainditzen laguntzeko? Zer agendak eta estrategiak adierazten dute benetan indarrean dagoen gatazka politikoaren esparru korporatibo eta bortitza lehengoratzea? Botere korporatiboa trantsizio energetikoko subjektu gisa elikatzea ere gaitz txikiagoa da, edo eragozpen handiagoa bidezkotzat hartzeko?

4. Trantsizioaren azterketa: politika ekonomikoa, termodinamika eta estrategia politikoa

Trantsizio energetikoa, are gehiago testuinguru kapitalista batean eta enpresa transnazionalak balio-kate globalen protagonista diren fase batean, diziplinarteko eta intersekzionaleko analisietatik abiatu behar da. Beste aldagai posible eta beharrezko batzuen artean, analisi termodinamiko eta politikoen indarraldia planteatzen dugu, baina baita ahaztutako zahar bat sartzeko beharra ere: politika ekonomikoa.

Garapen kapitalistaren unea aztertzea haustura metabolikoaren kontzeptuaren funtsezko zatia da, kapitalismoaren eta naturaren arteko kontraesana agerian uzten du, eta sistemaren eta bere lehentasunezko eragileen benetako gaitasunak hobeto balioesteko aukera ematen digu berriztagarriak sortzeko edozein prozesu edo helburutan aurrera egiteko, energia-iturriak ordezteko, eta abar. Dimentsio hori kontuan hartu gabe, gerta liteke enpresa transnazionalek trantsizio energetikoan parte hartzeko duten rolari buruzko boluntarismoetan erortzea, bai eta maximalismoetan ere, sistema ukitu baina ez hondoratu baten berehalako kolapsoaren gainean.

Horrela, eta geldialdi sekularraren eta gainmetaketaren testuinguruan, zer espero dezakegu euskal agentzia korporatibotik eta nazioartekotik gaur egun? Klima Aldaketari eta Trantsizio Energetikoari buruzko EAEko Legetik ondorioztatzen denez, eraginkorra al da arlo publikoko rol bat enpresa-inbertsioari pizgarri eta laguntza zuzena ematera mugatuta? Bateragarria al da lehiakortasunaren eta iraunkortasunaren indarraldia energia-matrizea eraldatzeko balio gisa?

5. Trantsizioaren eskala: globaletik tokikora, herrialdearen eskala alde batera utzi gabe

Trantsizio energetikoa eskala anitzeko fenomenoa da, eta, beraz, analisiak eta proposamenek globaletik hasi eta tokikora iritsi behar dute.

Nazioartean, zalantzarik gabe, trantsizio energetikoa eta deskarbonizazioaren aldeko borroka fenomeno globalak dira, eta planetaren konpromisoarekin baino ez dira konponduko. Aldi berean, lurralde bakoitzaren estrategiak nazioarteko inplikazioak ditu, eta bereziki nabarmentzen da energia eta material kritikoak bezalako hornidura estrategikoak eskuratzeko gaitasuna. Europako eskualde-eskalak, bestalde, analisi kritikoaren iturri ere izan behar du, eskumenei, ekonomiari eta politikari dagokienez duen garrantziagatik.

«Tokiko terminoetan, funtsezkoa da lurralde bakoitzaren errealitatera egokitutako diagnostikoak egitea, hura zeharkatzen duten dinamikak aztertuz eta, ondorioz, bidezko trantsizioko ikuspegi integrala definituko duten proposamenak planteatuz»

Tokiko terminoetan, funtsezkoa da lurralde bakoitzaren errealitatera egokitutako diagnostikoak egitea, hura zeharkatzen duten dinamikak aztertuz eta, ondorioz, bidezko trantsizioko ikuspegi integrala definituko duten proposamenak planteatuz. Eremu horren barruan, bereziki azpimarratuko ditugu eskualde historiko-geografikoak, eskala garrantzitsu gisa.

Nolanahi ere, herrialde-esparrua ezin da alde batera utzi, edo tokiko askotariko analisien batukari gisa baino ezin da onartu. Puntu honetan garrantzitsua da gaur egun Euskal Herria bi Estatutan eta hiru banaketa administratibo handitan banatzen dela agerian uztea. Hala eta guztiz ere, garrantzitsua da diagnostikoak eta proposamenak egitea lurralde osorako. Nolanahi ere, funtsezkoa da gutxienez Nafarroa, Iparralde eta EAEko esparru espezifikoan zehaztea.

Esparru horiek (orokorra eta banaketa administratiboaren araberakoa) lotzen dituzte tokikoa eta globala, eta neurri haztatu bat eskaintzen dute abiapuntuaren gainean, hau da, matrize energetiko, ekonomiko, sozial eta politikoen izaeraren gainean, eta irismen eta begirada integratuko proposamenak definitzea ahalbidetzen dute – eskumen-esparru mugatu batean bada ere –.

Nola bermatu giza eskubideen eta naturaren indarraldia trantsizio energetikoan diharduten balio-kate globaletan? Nola kokatu EBren kanpo-politikaren aurrean, merkataritza-itunetan eta hornidurei buruzko akordio estrategikoetan oinarrituta, herrialde periferikoekin? Eta Europar Batasunaren barruan meatze-muga zabaltzeari buruz? Nola lotu tokiko diagnostikoak eta proposamenak herrialde-eskalakoekin edo administrazio-zatiketakoekin? Zenbateraino legitimatzen dira herrialde-eskala batetik tokiko inpaktu kaltegarriak, zein baldintzatan?

6. Trantsizioaren denbora: premia eta ziurgabetasuna

Presak markatzen ditu trantsizioaren garaiak: denbora gainera datorkigu, muga biofisikoak nabarmen gainditzen ari direlako eta langile-klasearen bizitzak gero eta gehiago ugaltzen ari direlako. Egia da, halaber, sistemaren akats multiorganikoaren krisi bakoitzaren denborek erritmo eta zeruertz desberdinak dituztela. Krisi ekonomikoak, klima-aldaketaren aurrerapenak edo energiaren eta materialen agortze erlatiboak denbora-esparru desberdinak eta zalantzagarriak dituzte hasiera batean.

«Presak markatzen ditu trantsizioaren garaiak: denbora gainera datorkigu, muga biofisikoak nabarmen gainditzen ari direlako eta langile-klasearen bizitzak gero eta gehiago ugaltzen ari direlako»

Trantsizio energetikoari aurre egiteko, beraz, funtsezkoa da behar besteko ausardia izatea akats multiorganikoari aurre egiteko, ditugun garaietan nolabaiteko argitasunera egokitzen diren estrategietatik abiatuta, hirugarren eta laugarren aldagaietan proposatu dugun bezala analisi integralak abiapuntu hartuta.

Energia fosila berriztagarriarekin ordezkatzea baino ez al dugu lehenesten, klima-aldaketaren premia larriaren aurrean? Berehalako kolapso saihestezin batean gaude, eta, beraz, tokiko erresilientzia da aurre egiteko eta erresiliente bihurtzeko formula egokiena? Ba al dago alderdirik, eta, beraz, agendak eta subjektuak lotzen dituzten estrategia integralagoak planteatu behar al ditugu?

7. Trantsiziorako estrategiak: plangintza, parte-hartzea, gatazka

Agenda ofiziala helburu klimatiko eta energetiko generiko, prokrastinatu eta ez-lotesleen definizioan oinarritzen da; lehiakortasunean kokatzen du prozesuaren gangaren gakoa; enpresa handiak tronuratzen ditu geldialdi-testuinguru batean protagonista gisa; sektore publikoa eragile subsidiario gisa kokatzen du, korporazioen alde sustatzen eta inbertitzen duena; merkatuak, diplomazia eta gerra definitzen ditu trantsiziorako estrategien definizioa zehazten den esparru gisa. Horrek ez dirudi trantsizio energetiko justuan aurrera egiteko aukerarik onena denik; aitzitik, naturaren, zainketen eta komunaren ustiapen eta desjabetze handiagoa dakarkigu, eta, gainera, gerran nagusi den erregimena zapuzten du.

Aitzitik, plangintzan, langileen parte-hartzean eta statu quo-arekiko gatazkan oinarritutako estrategia politikoak une honetan esparru estrategiko egokiagoa direla planteatzen dugu.

Badirudi plangintza dela transformazio metabolikoko estrategia ordenatuak definitzea ahalbidetzen duen bide bakarra, analisi kritiko eta integralen bidez dehazkuntza eta elektrifikazioa konbinatuz. Gaur egun Euskal Herrian hainbat estrategia eta plan biltzen dituzten orokortasunak eta izaera ez-loteslea gainditzen dituen plangintza, ezarritako helburuei lotu behar zaizkien eraldaketak estrategikoki zuzentzeko, besteak beste, sektoreak ixtea, beste batzuk aldatzea, batzuk indartzea, langile-klasearen gaineko inpaktuak arintzea, giza mugikortasunean eta salgaien mugikortasunean aldaketa sakonak egitea, gaitasunak eta jabetza publikoa indartzea, aliantza publiko-komunitarioak garatzea, eta abar.

«Badirudi plangintza dela eraldaketa metabolikoko estrategia ordenatuak definitzea ahalbidetzen duen bide bakarra, analisi kritiko eta integralen bidez dehazkuntza eta elektrifikazioa konbinatuz»

Herritarrek eraldaketa- eta plangintza-prozesu horietan parte hartzea funtsezkoa da: ezin da erronka hori eliteen edo teknokraten esku utzi, eta, beraz, gizarte-eztabaidak zabaltzea —eta langileek prozesu zehatzetan zuzenean parte hartzea— funtsezko ardatza da trantsizio energetikorako. Partaidetza eta trantsizioaren eskala hori ez litzateke sektore espezifikoen (ekologistak, eragindako landa-herriak) protagonismo esklusiboan geratu behar; aitzitik, zeregin partekatua izan beharko luke, eta langile-klase osora iritsi beharko luke, trantsizio ekosozialaren subjektu gisa. Premisa horren arabera, landa-hiria artikulazioa eta sindikatu, ekologista eta feminista funtsezkoak dira edozein trantsizio-estrategiatarako.

Langileria subjektu gisa hartuta, garrantzitsua da trantsizioko eragileei buruzko eztabaidari ekitea: horiek gizarte zibila, komunitateak, erakundeak edo korporazioak baino ez diren, edo eragile horien arteko konbinazioren bat.

Edozein estrategia politikok, plangintzaren eta parte-hartzearen aldeko apustuetatik abiatuta, printzipio, ikuspegi eta tonu jakin batzuetatik abiatu behar du: edo, funtsean, klasearteko gizarte-itun batean oinarritzen da, aldaketa soziologiko txikien, hobekuntza teknologikoen eta gobernu erreformisten zirkulu birtuosoak garatuko dituena, sistemaren nortasun-ezaugarriak aldatu beharrik gabe, edo, bestela, gatazka-logika bat aukeratzen dugu, kontzientziaren eta herri-mobilizazioaren espiralak sortuko dituena, sakoneko eraldaketei aurre egiteko.

Nork eta nola bultzatu metabolismo ekonomiko eta energetikoaren eraldaketa planifikatzeko prozesuak, estrategiak definitzeko prozesu klasikoak babesten dituen esparru juridiko baten barruan? Nola zabaldu herri-oinarria trantsizio energetikoari dagokionez? Zer rol ematen diegu enpresa, erakunde, komunitate eta gizarte zibilari? Gizarteak eta erkidegoek modu autonomoan lideratu al dezakete prozesua? Itunaren edo gatazkaren bidetik joko dugu? Zeintzuk lirateke gatazka horiek, nola artikulatu? Zer gako politikok laguntzen digute estrategia definitzen?

8. Trantsiziorako tresnak: megaproiektuak, eskala jakin bateko proiektuak eta bestelako ekimenak

Azkenik, egungo eztabaidaren marruskadura-puntu nagusira iritsiko gara, dikotomia hegemonikoaren korapilora. Baina ez dugu zuzenean egiten, aldez aurreko zazpi ideia-indarrei eta horien ondoriozko zalantzei erantzuten saiatu ondoren baizik, eta horrek erantzun konplexuago eta integralago bat definitzera behartzen gaitu.

«Hasiera batean, euskal ezkertiarren artean megaproiektu korporatiboen kritikaren inguruko jarrera partekatua bermatu liteke, lehen aipatutako ezaugarriek definituta. Hala ere, egia da jarrera batzuek bermatzen dituztela, nahiz eta kritikoki, gaitz txikitzat jo»

Hasiera batean, euskal ezkertiarren artean megaproiektu korporatiboen kritikaren inguruko jarrera partekatua bermatu liteke, lehen aipatutako ezaugarriek definituta. Hala ere, egia da badirela jarrera batzuk, kritikoki bada ere, gaitz txikitzat jotzen dituztenak.

Bestalde, badirudi adostasuna dagoela tokiko proiektuak, energia-komunitateak, degradatutako tokien lehentasunezko erabilera, hiri-teilatuak, autokontsumoa eta abar masiboki garatzeko borondatearekin, horretarako bitarteko egokiak jartzen dituzten politikei lehentasuna emanez.

Premisa horiek kontuan hartuta, eztabaida honela laburbiltzen da: aldez aurretik planifikatutako —eta herritarrek legitimatutako— dehazkuntza- eta elektrifikazio-esparrua inpaktu txikiagoko proiektu horiek sortutako energiarekin estaltzen bada, aurrerapena nabarmena da eta ez da beharrezkoa beste tresna batzuetara jotzea. Hala ez bada, ordea, inbertsio-maila eta -bolumen jakin bat duten baina megaproiektu korporatiboen nortasun-ezaugarri guztiak beren gain hartzen ez dituzten proiektuen egokitasuna edo egokitasuna egongo litzateke jokoan: jabetza publikoa eta/edo komunitarioa, tresnaren helburu ekosoziala lurraldearentzat berarentzat, hura oinarritzen den plangintza-esparrua, inplementazio- eta arintze-estrategia, bultzatutako tresnen esparrua, eta abar.

Megaproiektu korporatiboei atea itxiko diegu? Nahikoak izango al dira tokiko proiektuak eta/edo inpaktu txikiagokoak? Eskala jakin bateko proiektuak al dira egokiak? Tokiko eta herrialdeko zein baldintzatan? Inpaktu ekosozial guztiak berdin garrantzitsuak al dira? Megarrenobagarrien proiektu guztiek kontsiderazio bera behar al dute?

Hau da, azken batean, Euskal Herrian eta munduan merezi eta behar dugun eztabaida zabal, integral, gogor eta zintzo baterako oinarri gisa apalki eskaintzen ditugun zortzi aldagairen esparru integrala. Funtsean sinpletasun dikotomikoa eta forman falta den tonua gainditzea agindu kategorikoa da eztabaida termino gardenago eta konplexuagoetan birkokatzeko. Eztabaida horrek bizi dugun une kritikoaren mailan egon behar du, eta herri giharra indartzean jarri behar du begirada, trantsizio energetiko —eta ekosozial— justu eta emantzipatzaile baten defentsan.