Mundu osoan, emakumeok gizonek baino aukera gutxiago ditugu lurra eskuratzeko. Emakumeentzat lurra izateko eskubidea justizia sozialeko kontua da.

* Amanda Verrone LABeko politika publikoen analisien arduraduna da.

Apirilaren 17an Brasilgo Eldorado de Carajásen gertatu zen lurrik gabeko 21 langileren sarraskiaren 29. urteurrena gogoratu genuen joan den apirilean. Orduz geroztik, La Vía Campesinak data aipatzen du nekazarien borrokaren nazioarteko egun gisa, lurrerako eskubidea defendatzeagatik koldarkeriaz erail zituzten pertsonen omenez. Indarkeria matxista, gerra, genozidio eta lurralde-kanporatzeen gorakadak markatutako une geopolitiko batean, lurrerako eskubideak hil edo biziko kontua izaten jarraitzen du.

Emakumeentzat, gainera, lurra izateko eskubidea justizia sozialeko kontua ere bada, eta lotura estua du autonomiarako, elikadura egokirako, etxebizitza duinerako eta ondasun komunetarako eskubidearekin, merkatukoak edo familia heterosexualekoak ez diren beste logika batzuen barruan. Mundu osoan, emakumeok gizonek baino aukera gutxiago ditugu lurra eskuratzeko. Artikulu honetan azaldu dudan bezala, erbesteratu egin gaituzte eta badakite. Hala ere, eskubide hori luzaroan egon da giza eskubideei buruzko eztabaidetan.

«Emakumeentzat, gainera, lurra izateko eskubidea justizia sozialeko kontua ere bada, eta lotura estua du autonomiarako, elikadura egokirako, etxebizitza duinerako eta ondasun komunetarako eskubidearekin, merkatukoak edo familia heterosexualekoak ez diren logikekin»

Horregatik, giza eskubideei buruzko oinarrizko bederatzi nazioarteko itunetan behin bakarrik aipatzen da lurrerako eskubidea, eta landa-eremuetako emakumeen lurralde-eskubideen testuinguruan egiten du hori, nekazaritza-erreformako politiketan diskriminazio sexistarik eza bermatzean zentratuta, egon diren bazter bakanetan. Zalantzarik gabe, aurrerapena izan da familia barruko dinamika heteropatriarkalak konpontzeko, baina ez da nahikoa planetako lur gehienak nazioz gaindiko agronegozioaren kontrolpean dauden errealitateari aurre egiteko.

Lurrerako giza eskubidea

Errealitate horren aurrean, duela 10 urte pasatxo lurrerako giza eskubidea aitortzeko proposamenak indar pixka bat hartu du nazioarteko eztabaida juridikoan, jabetza-eskubide klasikoan eskubide hori geldiarazteko alternatiba gisa. Izan ere, jabetza-eskubidea jasota dago, ez bakarrik Adierazpen unibertsalaren 17. artikulua, bai eta arraza-bereizkeria eta emakumearen aurkako bereizkeria mota guztiak ezabatzeari buruzko nazioarteko konbentzioetan ere.

«EBren eta euskal erakunde eta enpresen apustua da ekonomia kapitalista berreskuratzea militarizazioaren eta gerraren industriaren bidez»

Proposamen horrek, lurra eta lurraldea defendatzeagatik eraildako nekazari guztiekiko oroimenean, egian eta justizian sakontzeaz gain (eskubidearekiko praxi kritikoa elikatzen dugu haientzat), lurrerako giza eskubidearen aitorpenak ere giza eskubideen nazioarteko zuzenbidea bera zalantzan jarri eta eboluzionarazi nahi du. Hau da, lurraren ikuspegi antropozentriko eta instrumentalistatik —beste eskubide batzuk gauzatzeko sarreratzat hartzen duena— lurrak bizitzari eusten diola eta herrien nortasuna eta kultura ereiten dituela onartzera pasatzea, eta, beraz, giza eskubide funtsezkoa izatea berez.

Zentzu horretan, beti argi izan behar dugun zerbait dago: eskubideak ez du errealitatea aldatzen, errealitateak zuzenbidea aldatzen du. Eta gaur egun Euskal Herrian bizi dugun errealitateak erakusten digu, nazio gisa behar dugun trantsizio ekofeministarekin bat datorren lapurtutako lurra eskuratzeko politikan aurrera egin beharrean, EBren eta euskal erakunde eta enpresen apustua ekonomia kapitalista berreskuratzea dela, militarizazioaren eta gerraren industriaren bidez. Mugen politika (necro) areagotu izana eta Nazioarteko Zuzenbide Humanitarioak Palestinako herriaren aurkako genozidioa eragozteko gaitasunik eza dira izakiaren eta arau izateko betebeharraren arteko disoziazio arriskutsu horren ebidentzia lazgarrienetako batzuk.

Azkenean, giza eskubidea aitortzeko proposamen oro boterearen erakunde geopolitiko bati arreta ematen dion nazioarteko egitura juridiko batean txertatuta dago. Unibertsaltasun faltsu batean ezarritako araudiak, zeinak gizonen, emakumeen, herrien, nazioen, estatuen eta lurraldeen arteko desberdintasun historiko, kultural eta sozialak ezabatzen baititu —diskurtsiboki—, eta desberdintasunak naturalizatzen, eta, aldi berean, zapalkuntzak justifikatzen. Giza eskubideak eta emakumeen lurra eta gorputza ere eztabaidagai dira.

Ezagutu eta konpondu

Beraz, lurrerako giza eskubidearen aitorpenak, gezurrezko diskurtso ahistoriko, neutral eta denboragabea baino gehiago, errekonozitzeko eta konpontzeko balio behar du. Alde batetik, jatorrizko espoliazio heteropatriarkala aitortzeko, biztanleria zuritzeko proiektu supremazista kolonialarekin batera, metaketa kapitalistak gaur egun arte txertatzen eta hobetzen duena. Bestalde, emakumeei nekazaritza-kapitalak eta elite maskulinoek ezarritako prekarietatea, izugarrikeria eta indarkeria konpontzeko.

«Lurrerako giza eskubidearen aitorpenak, gezurrezko diskurtso ahistoriko, neutral eta denboragabea baino gehiago, aintzatesteko eta konpontzeko balio behar du. (...) Nekazaritza-kapitalak eta elite maskulinoek emakumeei ezarritako prekarietatea, izugarrikeria eta indarkeria konpontzeko»

Azken batean, lurrerako giza eskubidea aitortzea garrantzitsua da bizitzaren zaintza antolatzeko beste modu batzuk islatzeko —baita juridikoki ere—, baina, betiere, horrekin batera, erakundeak, finantza-erakundeak eta barne-oligarkiak berak erantzule egiten badira. Gaur egun jada existitzen diren eskubide askoren edukiak gauzatzea eragozten duen materialtasun eraldatzaile eta persekutatzailerik ez badago, lurra izateko giza eskubideak nekez ekarriko du emakumeek landan ondo bizitzea. Ez bakarrik apirilean edo maiatzean, baizik eta egunero, eraman gaituztenei egin diezaiekegun omenaldirik onena borrokan jarraitzea da.