Urdaibaik gure garaiko arkitektura-proiekturik handiena hartzeko ohorea du: planorik gabeko museo bat − Guggenheim zoriontsua −, behin betiko kokapenik gabea eta, berritzaileena, existentziarik gabea. Duela lau urte iragarri zen, Unibertsoaren mugetara ezin ukatuzko profezia bat jaurtitzen duen bezala – "Bai edo Bai" egingo da –, baina arte garaikidearen faserik aurreratuenean jarraitzen dugu: amaigabeko espekulazioa.

Izan ere, proiektu honekin «eraikuntza imaginarioaren» teknika hobetu dela esan genezake, eztabaida publikoak ideien mundutik inoiz atera ez den eraikin baten ingurukoak baitira. Bitartean, herritarrek eztabaidatu dute beharrezkoa den ala ez, ingurumen-inpaktua, kostua eta etorkizuna, eta ahaztu egin dute oraindik inork ez duela ezeren zirriborro soil bat ere ikusi.

«Schrödingerren Guggenheim da: existitzen da eta ez da aldi berean existitzen. Hain museo sofistikatua, non sortzaileek ere ez baitute proiektu bat aurkeztu behar izan»

Schrödingerren Guggenheim da: existitzen da eta ez da aldi berean existitzen. Hain museo sofistikatua, non sortzaileek ere ez baitute proiekturik aurkeztu behar izan. Hain garrantzitsua denez, «entzute aktiboko» prozesuak ere merezi ditu, eta hori guztia benetako egitura batek mugatzeko arriskurik gabe.

Schrödingerren Guggenheimen erreferentzia Erwin Schrödinger fisikari austriarraren esperimentu mental ospetsuan inspiratutako ironia da. Fisikari horrek mekanika kuantikoaren printzipioak ilustratzeko paradoxa bat planteatu zuen.

Bere irudimenezko esperimentuan, katu bat kutxa batean giltzapetzen da, hil dezakeen edo ez dezakeen mekanismo batekin, gertaera kuantiko baten arabera. Teoriaren arabera, norbaitek kutxa ireki eta katuaren egoera ikusi arte, katua egoeren gainjartze batean dago: bizirik eta hilda dago aldi berean.

Orain, aplika diezaiogun ideia hau gure kasuari: Urdaibaiko Guggenheim Schrödingerren katua bezalakoa da, baina bertsio arkitektonikoan. Ofizialki, haren existentziaz, eraginaz, garrantziaz... hitz egin da, baina, proiektu zehatzik inoiz aurkeztu ez denez, aldi berean ez da existitzen. Linbo kuantiko moduko batean dago: da eta ez da, existitzen da eta ez da existitzen, behatzen duenaren eta interpretatzen duenaren arabera.

Munduko museorik aurreratuena da: bere eraikuntza teorikoa da, bere eztabaida benetakoa da, bere presentzia metafisikoa da. Eta norbaitek «kutxa ireki» eta proiektu ukigarri bat aurkeztu arte, arte kontzeptual politikoaren maisulana izaten jarraituko du.

«Munduko museorik aurreratuena da: bere eraikuntza teorikoa da, bere eztabaida benetakoa da, bere presentzia metafisikoa da. Eta norbaitek «kutxa ireki» eta proiektu ukigarri bat aurkeztu arte, arte kontzeptual politikoaren maisulana izaten jarraituko du»

Behin betiko artearen aurrean gaude: diskurtsoan bakarrik bizi den erakunde kulturala, adreiluen, baimenen eta aurrekontu itxien beharrik gabe. Benetan ausarta da eztabaida oraindik bizirik dagoela, nahiz eta museoa bizirik ez egon. Jeltzaleen intelligentsiaren lorpen handia.

Baina, zer da proiektu ukigarri baten beharra, narratiba lurrintsuz goberna daitekeenean, kasu honetan euskal erakundeek egiten duten bezala? Zertarako jarri adreilu bakar bat ondo mihiztatutako hitzen gaztelu bat egin daitekeenean? Erakunde horiek zerbait erakutsi badigute, errealitatearekin duten harremana arau kuantikoen mende dagoela da: errealitatearekin lotuta egon daitezke, edo erabat bereizita, behatzen dituenaren arabera. Eta Guggenheim ikusezina da behin betiko froga

Herritarren kontsultek, "entzute aktiboaren" paripeak, ez dute entzutea bilatzen, entzutea simulatzea baizik. Prestidigitazio-ekintza bat dira, non magiaren funtsa baita jendeari sinetsaraztea parte hartzen duela erabakia hartuta dagoen bitartean... baina kasu honetan ere ez dago erabakirik. Zarata dago. Adierazpen solteak. Promesa lainotsuak. Prozesu horren helburua ez da ezer amaitzea, baizik eta zerbait egiten ari den ilusioa mugarik gabe zabaltzea.

Izan ere, adreiluez harago, zer da eperik, aurrekontu zehatzik eta dokumentu ofizialik gabeko proiektua? Kudeatu gabe kudeatzeko artea hobetzeko modu bat da. Kontzeptuzko politikaren ariketa bat, non garrantzitsuena ez den museoa eraikitzea, museoaren kontakizuna eraikitzea baizik. Ez eraikin bat, baizik eta saihestezinezko atmosfera bat.

«Herritarren kontsultek, "entzute aktiboaren" paripeak, ez dute entzutea bilatzen, entzutea simulatzea baizik. Prestidigitazio-ekintza bat dira, non magiaren funtsa baita jendeari sinetsaraztea parte hartzen duela erabakia hartuta dagoen bitartean... baina kasu honetan ere ez dago erabakirik. Zarata dago»

Bitartean, herritarrek puntu berean jarraitzen dute: beren buruari galdetzen zer ari diren eztabaidatzen, noiz aurkeztuko den zerbait, lehengairik gabeko eztabaida hori zilegi ote den. Baina sekretua hortxe dago, hain zuzen ere: elkarrizketa ukiezinaren esparruan mantentzea, non ez dagoen eskakizun zehatzik, ezta konpromiso egiaztagarririk ere. Kearen politika da. Eta kea denean geratzen den gauza bakarra, nork behar ditu zimenduak?

Erakundeek lurra ukitu gabe gobernatzeko artea hobetu dute: kontakizunak airean eraikitzea, erantzunik gabeko kontsultak deitzea eta lehengai bakarra nahasmena duten proiektuak diseinatzea.

Benetako berrikuntza ez dago museoan, estrategian baizik: mugimenduaren ilusioa mantentzea denak puntu berean jarraitzen duen bitartean. Ez dago planorik, ez dago datarik, baina aldizkako aitorpenak daude, inork ikus ez dezan kutxak itxita jarraitzen duela.

Eta horrela jarraitzen dugu, Schrödingerren Guggenheimen paradoxan harrapatuta: diskurtsoan gehiegi agertzen da ez dagoela esateko, egitateetan falta gehiegi dago existitzen dela esateko. Zutik egoteko hitzak besterik behar ez dituen museoa.

Erakundeek kea lehengai bakar bihurtu badute, herritarrek bi aukera dituzte: lainoa modu pasiboan arnastea edo haizagailu bat piztea kea desegiteko, eta zerbait zehatza, ukigarria eta benetakoa eskatzea, tranparik gabeko eztabaida hasteko.

Zehaztugabetasunaren politikaren aurrean, erantzunik onena sinpleena da: proiekturik ez dagoenean, ez dago eztabaidarik; eta konpromisorik ez dagoenean, ez dago legitimitaterik. Kutxa ireki edo itxi egin behar da, baina anbiguotasunean flotatzen uzteak kontuak ematea saihestu nahi dutenei bakarrik egiten die mesede.

«Zehaztugabetasunaren politikaren aurrean, erantzunik onena sinpleena da: proiekturik ez dagoenean, ez dago eztabaidarik; eta konpromisorik ez dagoenean, ez dago legitimitaterik»

Zirkulu absurdo hau apurtzeko modu bakarra eztabaida ukigarriaren eremura itzultzea da: dokumenturik, datarik eta benetako planik gabe, edozein baieztapen den bezala tratatu behar da: zarata substantziarik gabe.