Julen Rekondo
- Ingurumen gaietan aditua eta Ingurumenaren Sari Nazionala -

Joan den otsailaren 1ean, eta hiru urtez euri gutxi egin ondoren, Kataluniako Generalitateak larrialdi egoera deklaratu zuen, "duela 110 urtetik herrialde honek jasan duen larrialdirik gogorrena eta sakonena", Pere Aragones Generalitateko presidenteak adierazi zuenez. Murrizketek lurraldeko ia biztanle guztiei eragingo diete. 5-9 milioi pertsona 7, 5 milioi biztanletik, % 79. maila desberdinetan, eta erabilgarri dauden ur-erreserbak % 16an daudenean onartu dira.

Aragones presidenteak behin eta berriz eskatu du gatzgabetzeko makinen erabilera sustatzea, sareak modernizatzea eta putzuak bilatzea, eta egunotan Bartzelonara eramatea ura itsasontzietan, Saguntoko gatzgabetzailetik. Baina, galde daiteke, neurri horiekin eta baita ontzi-aldaketa batzuekin ere, hitz egiten ari garen bezala, baina egungo garapen-ereduari eutsiz, besteak beste, nekazaritza- eta abeltzaintza-eredu intentsibo eta industrializatuari, ur hornitu al dakieke sektore guztiei, infinitua balitz bezala? Ez al litzateke uraren kudeaketaren egungo paradigma aldatu behar eta pixkanaka murriztearen aldeko apustu irmoa egin, gehien kontsumitzen duten sektoreetatik hasita, lehentasunezko bi erabilerak ziurtatuz, hau da, aho-kontsumoa eta ibaien emari ekologikoa mantentzea? Ez al litzateke hitz egin behar uraren kontsumoa gutxitzeaz, elikadura-subiranotasunaz eta ur-subiranotasunaz, eta beste ezeren gainetik produktibitate handiena lortu nahi duten ereduak ahazteaz, baina ura bezalako bizitzarako baliabide ezinbestekoenekin amaituz?

«Ez al litzateke uraren kudeaketaren egungo paradigma aldatu behar, eta pixkanaka murriztearen aldeko apustu irmoa egin, gehien kontsumitzen duten sektoreetatik hasita, lehentasunezko bi erabilerak bermatuz: aho-kontsumoa eta ibaien emari ekologikoa mantentzea?»

Funtsean, Katalunian eta Andaluzian edo beste erkidego batzuetan gertatzen ari dena da daukagun ura gastatzen duguna baino gutxiago erortzen den ura dela, eta duela hamarkada batzuetatik egiten da hori. Gainera, gero eta gehiago hazten ari da, eta elur eskasia historikoa izaten ari da aurten Pirinioetan eta Ebroren arroko mendietan. Eskuartean ditugun datuen arabera, Nafarroako, Huescako eta Lleidako gailurrek azken bi hamarkadetan ohikoak izan diren nibel-erreserben erdia eta herena bitartean metatzen dituzte.

Bestalde, klima-aldaketaren ondorioak areagotu egiten dira urteko aro beroak zabaltzearekin batera, udaberriko neguekin (egungoa), udaberriko neguekin (azkenak bezalako udak), urrira hedatzen diren udekin (udak), eta horrek ondorioak ditu ur gehiago kontsumitzen duen landaredian, eta, oro har, lurra gehiago lehortzen da, ebapotranspirazio handiagoarekin.

Baina Estatuan ura kudeatzeko politikak izan direnetara itzuliz, esan daiteke eskaintza-estrategietan eta diru publikoarekin diruz lagundutako obra hidrauliko handien eraikuntzan oinarritu direla. Uraren kudeaketa planifikatzeko modua eskaeren zenbatespenean oinarritu da, eta, ondoren, eskaerak asetzeko eskaintza-estrategiak diseinatu dira, ingurune hidrikoan sortutako eraginak kontuan hartu gabe; izan ere, ingurune hidrikoa jasangaitza da, argi eta garbi. Baliabidearen erabilgarritasuna handitzeko helburu hori erabat bateraezina da Uraren Esparru Zuzentarauarekin (2000/60/EE), zeinak uraren plangintzaren eta kudeaketaren helburu nagusitzat ezartzen baitu ibai-ekosistemen egoera ekologiko ona eta narriadurarik eza lortzea.

«Uraren kudeaketa planifikatzeko modua eskaeren zenbatespenean oinarritu da, eta, ondoren, eskaerak asetzeko eskaintza-estrategiak diseinatu dira, ingurune hidrikoan sortutako eraginak kontuan hartu gabe; izan ere, ingurune hidrikoa jasanezina da, argi eta garbi»

Nafarroa ez da salbuespena izan, eta «eskariei erantzuteko» azpiegitura hidrauliko handiak eraiki dira, gizartean, ingurumenean eta ekonomian eragin handia dutenak, baina interes ekonomikoak dituzten taldeek babestu eta eskatzen dituztenak, eta hurrengo foru gobernuen oniritzia jaso dutenak. Gaur egun, Esako urtegia handitzen ari da, duela 22 urte jarri baitzen haren lehen harria, eta aurrera jarraitzen du obrekin, nahiz eta gauza asko esan diren, hala nola presa faila baten gainean dagoela; haren aurrekontua 113 milioi eurotik pasatu da, eta obra hori 2023an esleitu zen, eta 2027an entregatzea aurreikusita dago; haren hegalak ezegonkorrak dira, eta ezegonkortasun hori da, hain zuzen ere, amaiera-daten etengabeko dantza batetik igaro den obra baten atzerapenaren arrazoi nagusia (2006, 2009, 2015, 2017, 2019, 2020, 2021, 2023, 2024 eta orain 2027); eta balizko kolapso batek Aragoi eta Ebro ibaiertza suntsituko lituzkeen hondamendia eragingo luke.

Era berean, ez dirudi ezer esaten dienik Esako egoera klimatikoa betetzeko urik egongo ez denik. «Klima-aldaketa» ahoskatzea, hau da, ur gutxiago edukitzea, eta logikoena izango litzateke zuhurtziaren printzipioa aplikatzea, segurtasun-arrazoiak direla eta, eta ez arriskuan jartzea inguruan bizi diren milaka eta milaka pertsona, eta diru publiko gehiago xahutzen ez jarraitzeko, zentzurik ez duten obretan, Esa betetzeko urik ez dagoenean.

Aldaketa-egoera horrek uraren kudeaketan bestelako politika bat planteatzera behartzen du; izan ere, datu ofizialen arabera, ureztatzeak Nafarroako uraren % 80 hartzen du, plan hidrologikoek datozen hogei urteetarako ur-baliabideen % 5etik % 10era murriztea aurreikusten dutenean.

«Diru publiko hori eta dirulaguntzak oso ondo etorriko ziren klima-aldaketara egokitutako nekazaritza eta abeltzaintza jasangarriagoa sustatzeko, familia-ustiategiei, abeltzaintza estentsiboari, nekazaritza ekologikoari eta ureztatze tradizionalei ere lagunduz»

Kontua ez da nekazaritza eta ureztatzea ezabatzea. Baina oraina eta etorkizuna izango dituen nekazaritza bat izan nahi badugu, ura bermatu behar da, eta arrazoizko nekazaritza-azalera batekin baino ez da bermatzen. Horretarako, ureztatze berrien proiektuak alde batera utzi behar dira, eta orain arte ura ez ezik, nekazaritzarako eta abeltzaintzarako baliabide publiko gehienak ere irentsi dituzte, diru publiko hori eta dirulaguntzak oso ondo etorri direnean klima-aldaketara egokitutako nekazaritza eta abeltzaintza jasangarriagoa sustatzeko, familia-ustiategiei, abeltzaintza estentsiboari, nekazaritza ekologikoari, ureztatze tradizionalei eta, nola ez, egungo ureztatzeak hobetzeari ere lagunduz.